ข่า

ลักษณะ

          ไม้ล้มลุก  ลำต้นกลมตรงขนาดสูงใหญ่กว่ากระชาย  มีความสูงประมาณ 2 เมตร  มีกาบใบซ้อนทับกันมองดูคล้ายลำต้น  อยู่กันเป็นกอเกาะกลุ่มกัน  ใบเลี้ยงเดี่ยวสีเขียวยาวรี  ปลายแหลม เรียงสลับข้างกัน  ออกดอกเป็นช่อยาวที่ยอด  ดอกมีขนาดเล็กมีอยู่เป็นจำนวนมาก  กลีบดอกสีขาวกลีบใหญ่ที่สุดมีริ้วสีแดง  ผลเปลือกแข็งรูปร่างกลมหรือรี  สีแดงอมส้มขนาดประมาณ 1 ซม.  มี  2 – 3  เมล็ดอยู่ภายใน  ผลแก่จัดจะมีสีดำ  มีเหง้าขนาดใหญ่อยู่ใต้ติด  ลักษณะของเหง้าแข็งและเป็นข้อปล้อง  ใหญ่กว่าหัวแม่เท้ามักคดไปมา  มีรากแข็งหลายเส้นออกมาจากเหง้าข่า  เนื้อข่ามีสีเหลืองกลิ่นหอม  ใช้เป็นเครื่องเทศและเป็นยา

          ข่าเป็นพืชเมืองร้อนแถบเอเชีย เช่น  ไทย ฟิลิปปินส์  ขยายพันธุ์ด้วยการตัดเอาแง่งยาวประมาณ 10  ซม. ให้มีรากและติดติดมาด้วย  ใส่ลงไปในหลุมที่ขุดเตรียมไว้ลึกประมาณ  3 – 5 นิ้ว  เอาดินร่วนซุยกลบมิดรดน้ำให้ชุ่ม  แต่ไม่ควรให้มีขังจนเน่าตาย  ควนปลูกฤดูฝนจะงอกงามดีมาก  ปลูกง่ายไม่มีแมลงรบกวน

ใช้เป็นอาหาร

          เหง้าแก่ของข่าหั่นและทุบใช้เป็นเครื่องเทศใส่ต้มยำได้ทุกชนิด  แกงเผ็ดทุกอย่าง  ต้มเครื่องในวัว  และอาหารอีกหลายประเภท  ส่วนเหง้าอ่อนนำมาต้มเป็นผักจิ้มน้ำพริก  สามารถดับกลิ่นคาวได้เป็นอย่างดี  หรือจะเอาใส่ต้นยำก็ตักกินเป็นผักได้  เหง้าอ่อนหั่นใส่ต้มข่าไก่  กินข่าเป็นชิ้นๆ รสชาติเข้ากันดี  ต้นข่าอ่อนนิยมปอกเปลือกให้เหนือแต่ส่วนนิ่ม  แล้วเอาไปต้มจิ้มน้ำพริกปลาร้า  หรือปลาทู  น้ำพริกอื่นๆก็เข้ากันดี  มีรสเผ็ดหวานเล็กน้อยและมัน

คุณประโยชน์

          น้ำมันหอยระเหยหลายชนิด  ซึ่งประกอบด้วย   keampferol,cineole,camphor,linalool,eugenol  ทำให้เจริญอาหาร  มีวิตามินซี  แคลเซียม  เส้นใยอาหาร  เบต้าแคโรทีน  ไนอาซีน  ช่วยชะลอการแก่ชรา

          ทำเป็นยารักษาโดยใช้เหง้าอ่อนขนาดหัวแม่มือทุบให้แตกต้มพอเดือดเอามาดื่มช่วยขับลมในลำไส้ได้  แก้ท้องอืด  ท้องเฟ้อ  ช่วยขับเลือดซึ่งเหมาะกับหญิ่งที่เพิ่งคลอดบุตร