กระชาย

ลักษณะ

                เป็นไม้ล้มลุก  สูงประมาณหัวเข่า  ใบเดี่ยวสี่เขียวยาวรีเรียงสลับตรงกันข้าม  กาบใบสีแดง ออกดอกสีขาวหรือสีชมพูอ่อนเป็นช่อที่ยอด  ช่อดอกมีใบประดับเรียงทแยง มองเห็นดอกอยู่ตรงระหว่างกาบใบ  แต่ออกไม่บ่อยนัก  ส่วนหัวหรือเรียกว่าเหง้ากระชายอยู่ใต้ดิน  เหง้ามีรากติดเป็นกระจุกลักษณะเรียวแหลมกระจายออก  แต่ละรากจะมีส่วนตรงกลางใหญ่กว่าส่วนหัวท้าย  บางครั้งรากเป็นทรงกระบอก รากที่แก่แล้วจะมีผิวสีน้ำตาลอ่อน  เนื้อในสีเหลือง  กระชายโตเร็วมีอายุยืนหลายปี  มีหลากหลายพันธุ์คือ กระชายเหลือง  กระชายดำ  และการชายแดง  ส่วนของเหง้าและรากอยู่ใต้ดินได้นานหลายเดือนแม้ว่าส่วนลำต้นจะร่วงโรยไปแล้ว          

                กระชายชอบดินร่วนปนทราย  ไม่ชอบน้ำขัง  ปลูกขึ้นได้ง่าย  ขยายพันธุ์ด้วยการแยกหน่อ    ตัดเอาใบทิ้งไปเหลือเพียงต้นกับราก  2 – 3 ราก  เอาไปลงหลุมลึก 10 – 15 ซม. กลบดินที่ผสมปุ๋ยคอก  รดน้ำให้ชุ่มในระยะแรก  หากอากาศร้อนไม่ค่อยชุ่มชื้นควรหาฟางมาคลุมไว้ก่อน หรือปลูกใต้เงาต้นไม้ใหญ่  กระชายโตง่ายไม่ค่อยจะมีโรคหรือแมลงมารบกวน

ใช้เป็นอาหาร

                เหง้าและรากมีฤทธิ์เผ็ดร้อน  กลิ่นหอม นิยมใช้เฉพาะเหง้าของกระชายเหลืองเป็นเครื่องเทศปรุงรสในอาหารจำพวกแกงป่าทุกอย่าง แกงกะทิน้ำยาขนมจีน  ตำแหลกใส่น้ำพริกแกงส้ม  ใส่แกงเลียง  หั่นเป็นชิ้นเล็กยางใส่ผัดเผ็ดต่างๆ เพื่อดับกลิ่นคาวและให้กลิ่นหอมกับรสเผ็ด  เป็นเครื่องปรุงในห่อหมกปลา  ห่อหมกหน่อไม้  ทำน้ำกระชายสำหรับดื่มแก้กระหาย  ทำไวน์กระชาย  ทำเชื่อมเป็นของว่างสมุนไพรและอื่นๆอีกมากมาย

คุณประโยชน์

                ทั้งส่วนราก เหง้าและลำต้นประกอบด้วยสารระเหย  เหง้าจะมีน้ำมันระเหยอยู่น้อยประมาณ 0.08 เช่น alpinetin,pinocembin,cardmonin,boesenberign A ,pinostrobin แต่ในส่วนรากยังพบสาร chavicinic acid ด้วย  สารเหล่านี้มีฤทธิ์ขับลมในระบบทางเดินอาหาร  ยังช่วยยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียได้หลายชนิด  ช่วยเจริญอาหาร  นอกจากนี้แร่ธาตุต่างๆ  เช่น แคลเซียม  เหล็ก  วิตามินเอก็มีในเหง้าและรากอยู่ไม่น้อย

                เหง้ากระชายช่วยรักษาโรคบิด  แก้ปวดมวนท้อง  ท้องอืดเฟ้อ  ท้องเสียชนิดไม่รุนแรง แก้โรคปากเปื่อย  ปากแห้ง และขับปัสสาวะ  ด้วยการนำเหง้าและรากครึ่งกำมือต้มกับน้ำพอท่วม  ดื่มครั้งละ 1 แก้ว

                บำรุงกำลังและสมรรถภาพทางเพศ โดยเฉพาะกระชายดำ  วิธีการทำเพื่อดื่มรักษาโรคนั้นทำโดยใช้เหง้าสด 2 เหง้า  บดให้ละเอียด  เติมน้ำปูนใสคั้นเอาแต่น้ำมาดื่ม  หรือทุบรากพอแหลกแล้วนำไปต้มน้ำดื่มร้อนๆหรือทำเป็นกระชายแห้งบดเป็นผงสำหรับกินเป็นชาร้อนก็ได้